Gaslight là gì? Đây là thuật ngữ mô tả một hình thức thao túng tâm lý nguy hiểm mà bạn có thể đang là nạn nhân của nó. Kỹ thuật này thường được sử dụng trong các mối quan hệ độc hại, gây tổn hại nghiêm trọng đến tinh thần của người bị ảnh hưởng. Nếu bạn nhận thấy 10 dấu hiệu bất thường được Thì Thầm Gen Z chia sẻ ở đây, hãy cẩn thận và tự bảo vệ bản thân trước những hành vi thao túng tinh vi này.
Gaslight là gì?
Theo định nghĩa của Từ điển Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), gaslight (gaslighting) là hành vi thao túng tâm lý thông qua việc sử dụng thông tin sai lệch hoặc không chính xác. Mục đích của hành vi này là làm cho nạn nhân cảm thấy lo sợ, hoài nghi chính mình và dần mất niềm tin vào nhận thức cá nhân.
Hành vi gaslighting thường diễn ra âm thầm, kéo dài và khó nhận biết. Ban đầu, nạn nhân có xu hướng tự trách bản thân, cảm thấy có lỗi khi nghi ngờ người thao túng. Tuy nhiên, theo thời gian, sự tự tin bị suy giảm, khiến họ dễ bị kiểm soát và phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ thao túng. Đây là một trong những hình thức thao túng tinh thần gây hậu quả nặng nề đối với sức khỏe tâm lý của nạn nhân.
Tại sao ai đó lại cố gắng gaslight người khác?
Người ta thường cố gắng gaslight người khác vì nhiều lý do, hầu hết xuất phát từ nhu cầu kiểm soát, thao túng hoặc đạt được lợi ích cá nhân. Dưới đây là một số lý do phổ biến:
Để kiểm soát và thống trị
Gaslighting là cách hiệu quả để kẻ thao túng kiểm soát người khác. Khi nạn nhân mất đi sự tự tin và khả năng nhận thức đúng sai, kẻ thao túng dễ dàng điều khiển hành vi và suy nghĩ của họ, từ đó duy trì quyền lực và sự thống trị.
Để che giấu lỗi lầm hoặc hành vi sai trái
Kẻ gaslight thường sử dụng chiến thuật này để lấp liếm sai lầm hoặc che đậy những hành vi không đúng đắn của mình. Bằng cách làm nạn nhân nghi ngờ chính mình, họ có thể né tránh trách nhiệm và làm cho nạn nhân cảm thấy họ mới là người có lỗi.
Để đạt lợi ích cá nhân
Gaslighting có thể được sử dụng để đạt các lợi ích cá nhân như tiền bạc, địa vị, hoặc sự ủng hộ. Ví dụ, trong các mối quan hệ công việc, kẻ thao túng có thể gaslight đồng nghiệp để làm suy yếu uy tín của họ và tăng cơ hội thăng tiến cho bản thân.
Do tính cách hoặc vấn đề tâm lý
Những người có tính cách gia trưởng, ái kỷ (narcissistic), hoặc mắc các rối loạn nhân cách thường có xu hướng gaslight người khác như một phần của hành vi thao túng thường xuyên. Họ cảm thấy việc kiểm soát người khác giúp củng cố cái tôi và sự tự tin của bản thân.
Để duy trì hình ảnh tốt đẹp của mình
Kẻ gaslight thường sợ bị mất mặt hoặc bị vạch trần. Họ dùng gaslighting để làm lệch hướng sự chú ý khỏi lỗi lầm của mình, tạo ra một hình ảnh tích cực hoặc vô tội trong mắt người khác.
Để trốn tránh trách nhiệm
Khi phải đối mặt với trách nhiệm hoặc hậu quả của hành động, kẻ gaslight dùng thao túng tâm lý để làm nạn nhân cảm thấy chính họ mới là nguyên nhân gây ra vấn đề. Điều này giúp kẻ thao túng tránh được trách nhiệm và cảm giác tội lỗi.
Các giai đoạn của Gaslight là gì?
Dưới đây là 3 giai đoạn của Gaslight:
Giai đoạn đầu tiên – Sự hoài nghi
Trong giai đoạn này, kẻ thao túng bắt đầu gieo rắc sự nghi ngờ bằng cách phủ nhận thực tế, làm sai lệch thông tin hoặc đưa ra những nhận xét khiến bạn cảm thấy bất an. Bạn bắt đầu hoài nghi về trí nhớ, quyết định hoặc năng lực của chính mình. Những câu nói như “Em nhớ nhầm rồi” hoặc “Chuyện đó không xảy ra đâu” khiến bạn tự vấn bản thân và dần mất đi sự tin tưởng vào chính mình.
Giai đoạn thứ hai – Phòng thủ
Khi nhận ra mình đang bị thao túng, bạn bắt đầu cố gắng tự bảo vệ bản thân. Những hành động phòng thủ xuất hiện, như chủ động tránh né đối đầu, thay đổi chủ đề hoặc làm việc quá sức để chứng minh năng lực của mình. Tuy nhiên, sự phòng thủ này thường không hiệu quả vì kẻ thao túng sẽ liên tục tạo ra áp lực khiến bạn rơi vào trạng thái bất an và mệt mỏi hơn.
Giai đoạn thứ ba – Trầm cảm
Ở giai đoạn cuối cùng, sự mệt mỏi về tinh thần và cảm xúc trở nên quá tải. Bạn cảm thấy mất phương hướng, đánh mất sự tự tin và thậm chí không còn nhận ra bản thân mình. Những suy nghĩ tiêu cực bắt đầu chiếm ưu thế, làm tăng nguy cơ rơi vào trầm cảm. Lúc này, kẻ thao túng đã hoàn toàn kiểm soát tâm lý của bạn, khiến bạn khó có thể thoát ra khỏi mối quan hệ độc hại.
10 dấu hiệu cho thấy ai đó đang cố gắng thao túng tâm lý Gaslight bạn
Bạn có thể nhận biết ai đó đang cố gắng thao túng tâm lý bạn với 10 dấu hiệu sau:
Thường xuyên nói dối
Người thao túng thường xuyên bóp méo hoặc xuyên tạc sự thật, ngay cả khi bạn có bằng chứng rõ ràng. Mục tiêu của họ là khiến bạn mất niềm tin vào nhận thức của bản thân. Họ lặp đi lặp lại những lời dối trá để bạn cảm thấy hoang mang, từ đó dần phụ thuộc vào những gì họ nói.
Chối bỏ hành vi sai trái
Ngay cả khi bị bắt quả tang, họ sẽ phủ nhận mọi hành vi sai trái và yêu cầu bạn chứng minh điều bạn nói là đúng. Điều này khiến bạn cảm thấy mình không đủ khả năng nhớ hoặc nhận biết mọi việc một cách chính xác. Sự phủ nhận này dần khiến bạn nghi ngờ chính bản thân mình.
Tấn công điều bạn yêu quý
Họ nhắm vào những thứ bạn trân trọng, chẳng hạn như công việc, gia đình hoặc sở thích, bằng cách hạ thấp giá trị của chúng. Điều này làm bạn không chỉ mất niềm tin vào những điều quan trọng mà còn khiến bạn cảm thấy mình không xứng đáng hoặc không đủ khả năng để duy trì chúng.
Làm mất chính kiến của bạn
Người thao túng làm bạn dần thay đổi suy nghĩ và hành động theo cách mà họ mong muốn. Bạn sẽ mất đi chính kiến của mình, cảm thấy khó bảo vệ quan điểm cá nhân, và cuối cùng, bạn trở thành một phiên bản bị thao túng, phục tùng kẻ gaslight.
Dùng lời nói thao túng
Những câu nói sáo rỗng, mơ hồ hoặc thậm chí mang tính bạo hành được sử dụng để làm bạn cảm thấy bất an. Những lời này không chỉ làm giảm lòng tự trọng của bạn mà còn khiến bạn tin rằng họ là người hiểu rõ và đáng tin cậy hơn bạn.
Lời nói ngọt ngào nhưng có mục đích
Khi bị chất vấn, họ sẽ dùng những lời lẽ tử tế, ngọt ngào để xoa dịu bạn, nhưng đó chỉ là cách để che đậy ý đồ thực sự. Họ muốn khôi phục lòng tin của bạn để tiếp tục kiểm soát và thao túng bạn trong tương lai.
Tạo ra sự mập mờ
Họ cố tình làm bạn cảm thấy mọi thứ xung quanh không rõ ràng, đầy hỗn loạn. Khi bạn rơi vào tình trạng bất ổn, bạn sẽ tìm kiếm sự giúp đỡ từ họ, và điều này làm bạn ngày càng phụ thuộc vào họ để có được cảm giác ổn định.
Liên tục đổ lỗi
Kẻ thao túng luôn tìm cách xoay chuyển tình huống để mọi lỗi lầm đều đổ lên bạn. Ngay cả khi bạn cố gắng bày tỏ cảm xúc hoặc sự thật, họ vẫn biến bạn thành người sai. Điều này khiến bạn cảm thấy có lỗi và tự nghi ngờ giá trị bản thân.
Làm bạn nghi ngờ sự tỉnh táo của mình
Họ lợi dụng sự hoang mang của bạn để làm bạn tin rằng những gì mình nghĩ, cảm nhận hoặc trải qua đều không thực sự xảy ra. Điều này khiến bạn mất đi khả năng tin tưởng vào nhận thức của chính mình, đồng thời khó tìm kiếm sự giúp đỡ từ người khác.
Bôi nhọ mọi người xung quanh
Họ nói rằng những người khác đang nói dối hoặc muốn hãm hại bạn, khiến bạn không còn lòng tin vào bất kỳ ai ngoài họ. Tâm lý cô lập này tạo điều kiện cho họ kiểm soát bạn dễ dàng hơn, kéo dài sự phụ thuộc của bạn vào mối quan hệ độc hại này.
Bạn có bao giờ bối rối vì những từ lạ lùng trên mạng xã hội chưa? Hãy cùng chúng mình giải ngố qua bộ từ điển NGÔN NGỮ GEN Z sau nha!
Liệu bạn có đang là nạn nhân bị ai đó gaslight?
Gaslighting có thể xảy ra trong bất kỳ mối quan hệ nào, từ tình yêu, gia đình đến công việc hay các mối quan hệ xã hội khác. Hành vi thao túng này khiến bạn dần nghi ngờ bản thân và phụ thuộc vào kẻ thao túng. Để nhận diện tình trạng này, hãy tự hỏi mình những câu hỏi dưới đây:
- Bạn có phục tùng mọi ý kiến của người kia một cách vô điều kiện không?
Nếu bạn luôn đồng ý hoặc làm theo họ mà không đặt câu hỏi, có thể bạn đang bị kiểm soát tinh thần. - Bạn có cảm thấy mình luôn sai trong mọi việc liên quan đến người kia không? Cảm giác tự trách và nghĩ rằng mình không đủ tốt thường là dấu hiệu rõ ràng của gaslighting.
- Bạn có hoảng sợ, lo lắng quá mức trước những sai lầm nhỏ của bản thân không? Nếu việc nhớ nhầm ngày kỷ niệm hay không hoàn thành một việc nhỏ khiến bạn lo sợ bị chỉ trích, bạn có thể đang bị thao túng.
- Quan điểm của bạn về bản thân có phụ thuộc vào ý kiến của người khác không? Nếu cái nhìn của bạn về giá trị bản thân thay đổi theo sự tán thành hay phản đối của người kia, đây cũng là dấu hiệu của gaslighting.
Nếu hầu hết câu trả lời là “có”, rất có thể bạn đang là nạn nhân của gaslighting. Điều này thường rất khó nhận ra vì nó liên quan trực tiếp đến những nỗi sợ sâu bên trong bạn, như sợ bị bỏ rơi, không được tôn trọng hay yêu thương. Tuy nhiên, nhận diện được tình trạng này là bước đầu tiên để bạn thoát khỏi sự thao túng. Hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, gia đình hoặc chuyên gia tâm lý để lấy lại sự tự tin và độc lập trong mối quan hệ của mình.
Cách tránh bị Gaslight là gì?
Để không trở thành nạn nhân của kẻ Gaslighting, bạn cần phải:
- Nhận diện tình trạng gaslighting: Làm rõ ai đang thao túng bạn và cách họ thực hiện. Ghi chú lại những lần bạn nghi ngờ bản thân để nhận ra dấu hiệu.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Chia sẻ với bạn bè, người thân đáng tin cậy để tìm sự hỗ trợ. Tìm đến chuyên gia tâm lý nếu cần thiết để nhận được sự hướng dẫn và giải pháp.
- Dành thời gian chăm sóc bản thân: Tham gia các hoạt động yêu thích, xây dựng sự tự tin và tự lập. Tập trung vào sức khỏe tinh thần và không quá phụ thuộc vào người khác.
Gaslighting là một hình thức thao túng tinh thần nguy hiểm, có thể để lại những tổn thương sâu sắc nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời. Việc hiểu rõ dấu hiệu của Gaslight là gì và cách đối phó sẽ giúp bạn bảo vệ bản thân, lấy lại sự tự tin và thoát khỏi vòng xoáy thao túng. Thì Thầm Gen Z tin rằng, ai cũng xứng đáng được sống trong một môi trường tôn trọng và lành mạnh, nơi giá trị và cảm xúc của bạn được công nhận đúng nghĩa.
